L’Institut Otalpin a Ftan (IOF) ha reintrodüt la matura bilingua grischuna rumantscha tudais-cha
Uorschla Natalia Caprez Brülhart
L’Institut Otalpin ha reintrodüt la matura bilingua grischuna rumantscha tudais-cha al cumanzamaint da l’on da scoula 2022/2023. Avant alch ons cur chi s’ha inizià la matura bilingua inglaisa tudais-cha s’vaiva s-chassà quista spüerta. L’ultima classa chi vaiva pudü absolver la maturità bilingua rumantscha tudais-cha ha conclüs in gün lur examens da matura. Ils uraris davent da quist on da scoula pussibilteschan da tscherner roms per inglais e lapro la spüerta in rumantsch. Il Dulwich College, acziunari e partenari da l’Institut, ha fat l’on passà discuors cul persunal, la magistraglia, scolaras e scolars per gnir a savair che chi tils sta a cour per l’avegnir da l’Institut. Ün dals desiderats chi s’ha cristallisà es stat quel da mantgnair üna buna relaziun da la scoula media cull’Engiadina Bassa e da reintrodüer la matura bilingua grischuna. L’Institut Otalpin sustegna quista proposta ed es fich interessà da promouver a scolaras e scolars da la regiun, tils admettond da far la maturità in lur intschess, cun s’ingaschar pel rumantsch ed üna sana plurilinguità. Quai conferma la co-rectura Stefanie Aichholz. E fingià quist on s’haja pudü constatar cun plaschair cha la gronda part da las scolaras e’ls scolars da noss cumüns s’ha annunzchada pella matura bilingua grischuna.
Che via linguistica inchaminar ?
Dürant il seguond on dal gimnasi ston las scolaras e’ls scolars decider che via linguistica inchaminar. Far la matura bilingua grischuna o la maturità bilingua inglaisa tudais-cha? Üna decisiun chi metta il fundamaint linguistic pel futur. Chi chi decida pella matura bilingua grischuna ha da la terza fin la sesavla gimnasi daplü instrucziun da lingua rumantscha e’l rom immersiv biologia. Talian o frances as poja eleger sco roms facultativs. Schi’s fa la maturità bilingua inglaisa tudais-cha, as poja tscherner rumantsch, talian o frances sco seguonda lingua naziunala o sco rom facultativ.
Avantags da la matura bilingua grischuna
D’üna vart as occupa in plü da 600 lecziuns cun lingua, litteratura e cultura rumantscha chi tendschan dad instrucziun linguistica, a la lectüra da diversas ouvras e texts litterars, a l’istorgia da lingu’e litteratura ed a la confruntaziun cun evenimaints actuals dal rumantsch. Da tschella vart s’haja privilegis a reguard la plurilinguità: L’ instrucziun immersiva vain nempe fatta in trais linguas, in rumantsch, tudais-ch ed inglais. A l’IOF as faja plüs roms per inglais sco p.ex. geografia e fisica. Quai es promoziun indirecta da lingua. I dà retscherchas avuonda davart l’immersiun chi demuossan cha la flexibiltà tanter duos e plüssas linguas promouva l’inter tscharvè e maina a megldras prestaziuns. Che’s voula daplü? L’attest „Matura bilingua grischuna“ es eir ün bun pegn pel stüdi plü tard ed in annunzchas per plazzas da lavur. E s’inclegia chi nu’s po interlaschar da far attent cha la matura bilingua promouva la cuntinuità e l’avegnir dal rumantsch aviond glieud cumpetenta per nossa lingua, sensibilisada per litteratura e cultura e’ls svilups linguistics da la regiun e dal chantun.
I vala la paina da far biologia per rumantsch...
Armon Tönett chi instruischa biologia a l’Institut ans dà pled e fat. “Tscherts texts sun scrits per rumantsch ed oters in tudais-ch causa chi nu dà mezs d’instrucziun rumantschs pel s-chalin da gimnasi. Cun tradüer han ils scolars e las scolaras da “switchar” dad üna lingua in tschella e quai sana far be schi han inclet la materia. Tradüer voul dimena dir esser sforzà d’incleger a fuond e na be imprender ourdadoura. Instrucziun materiala in plüssas linguas, saja quai in rumantsch, tudais-ch o inglais, permetta perquai ün’incletta solida. Pella terminologia scientifica esa dal rest ün avantag da savair rumantsch causa cha’ls pleds derivan per gronda part dal latin. Dit simpel: Eir scha’l stüdi es per tudais-ch ed inglais, suna persvas chi cunvain da far biologia per rumantsch.”
As sentir dachà e scuvrir üna part da lur identità: Il tenor da scolaras e scolars chi han fat la matura bilingua grischuna
As sentir sco da chasa in üna scoula es bain fundamental per pudair imprender: “Cun quai cha nus discurrivan bod be rumantsch ün cun tschel, ha quista spüerta da far la matura bilingua grischuna manà ün toc patria eir in scoula.” Pudair s’exprimer in rumantsch na be dürant las lecziuns da rumantsch, ma eir illas lecziuns da biologia dà implü la pussibilità dad avair ün’aigna relaziun cul rom. “Tuot vain sco plü daspera ed i’s fa colliaziuns plü directas culla materia.” In tuot las lecziuns da rumantsch nu’s perfecziunescha be las cumpetenzas linguisticas, l’instrucziun permetta eir a mincha scolar/a da scuvrir fatschettas da si’identità: Ün pêr “statements”: «Eu n’ha uoss’üna tschert’idea da l’istorgia dal rumantsch in general e da nossa val e vez cun oters ögls il Munt Baselgia da Scuol e’ls Patnals.” O: “In tuot quists ons vaina let ün qualche ouvra litterara. Ils inscunters directs culs auturs sun mumaints chi restan.” E chi collian. “Eu less verer üna jada üna machöa chi crescha oura sülla prada.”
Mans e peis e ragischs
Cha l’idea da mantgnair lingu’e colliaziun tanter l’Institut Otalpin e la regiun, nun es statta be ün sömmi, ma ha eir mans e peis e ragischs ed es ün giavüsch real da scolaras e scolars da la regiun, demuossa bain quista scena capitada prümavaira passada dürant il bal da gala a l’Institut: Quai es stat üna sairada cun grond travasch e musica da discoteca. La giuventüm sotaiv’e giodaiva a tuot pudair aint ill’aula. Ed in ün dindet suna stats sco travus da la terra. Chi chi’d es i oura üna pezza ad ajer frais-ch es gnü attrat dal chant solen da scolaras e scolars sün plazza chi – sco scha nüglia nu füss – chantaivan chanzuns rumantschas! “Di’m est tü amo qua...”. E’l Piz Pisoc ha fat ün inclin ed ha squitschà l’ögl dret.