Displaying items by tag: Flurina Badel

Inscunter a l’Institut otalpin culla poetessa Flurina Badel e sia traductura Ruth Gantert i’l rom da la CH-Reihe.

U.N.C.B.

Co leger ed incleger poesia contemporana? Co far svessa vers chi clingian o sclingian, lovats bainin in lur cuntgnü, sch’el es existent? E cun che sfidas s’esa confruntà cun metter in pleds tudais-chs vers e colliaziuns rumantschas?

Dumondas cha no’ns vain fat cun leger las poesias e las traducziuns dal tinnitus tropic da Flurina Badel. Las poesias sun gnüdas edidas pro l’editionmevinapuorger dal 2020 e gnüdas premiadacul premi da litteratura svizzer.  Il cudesch biling cun traducziuns da la germanist’e romanista Ruth Gantert, fattas cun finezza pel detagl, in ün s-chambi intensiv culla poetessa, es cumparü pro l’Edition Howeg, dal 2022 e cumpiglia üna postfacziun da Dumenic Andry cul titel «Spazis poetics Avischinaziuns a poesias da tinnitus tropic da Flurina Badel».

Flurina Badel ans ha regalà divers da seis cudeschs e’ns laschà savurar uschea sias fluors poeticas sün palperi. In seis üert dal tinnitus tropic. Da tuotta sorts culurs e fuormas cun materia chi glischa, picla e sgiazza, fladond odurs e spüzzas natüralas o artificialas e chantond üna chanzun amo incuntschainta fin qua. Chi vögl suvent stunar. Ils tschögns da Dumenic Andry in sias «Avischinaziuns» han permiss da gnir daspera e da drivir cun mincha poesia ün muond ed ün’istorgia. E las traducziuns tudais-chas da Ruth Gantert sun aignas e stan qua suvent sco da per ellas, expressivas in lur möd, ma sun eir interpretaziuns involuntarias chi zoppaintan culanas da reflexiun a tuot ils livels poetics. Adüna partind da la dumonda co exprimer il meglder il cuntgnü e superar la differenza tanter il rumantsch e’l tudais-ch. Qua o là s’haja dabsögn da plüssas linguas per chattar il dret pled o il dret möd da dir per exprimer üna chosa.   Minchatant s’inclegia la poesia rumantscha pür cun leger la varianta tudais-cha. O almain s’haja l’impreschiun d’incleger. Per part esa duos traducziuns e stübgiar las poesias tradüttas permetta precisiun e profuondità.

Da che quinta’l il «tinnitus tropic»?

 „Flurina Badel s’occupa da incuntschaint chi nu’s riva tradüer, declerar e registrar, be chi’s tratta da nos muond civilisà chi chaschuna fenomens sco nossa società da consüm, populissem o alienaziun, in fuorma dad individualissem e retgnentschas d’avair üna relaziun plü stretta cun inchün, ün muond chi’ns fa reflettar e metter in dumonda in ün möd quel incuntschaint chi deriva eir quel da no svessa.“ (tenor Rico Valär, adattà da U.N.C.B. in rumantsch, Kraftvolle poetische Irritationen. Flurina Badels „tinnitus tropic“, 2020). 

La poesia tinnitus tropic ha dat il titel al cudesch. E’l cling dal tschübel da quel utschè chi s’ha schlantschà giò vers ils peis scuzs e’s splattütschà per terra via, tschüblaja in nossas uraglias sco’n tinnitus tropic. Chi’ns perseguitescha tras tuot il cudesch. La varianta oriunda da la poesia es gnüda elavurada e müdada plüssas jadas. I füss interessant a preschantar co chi’d es gnü a la versiun publichada ill’ediziun bilingua.

2020

tinnitus tropic
dist
rarità l’utschè
chi güzza seis pical da metal

luot lain passer
ma scuzza eu trabüch

l’utschè our da la fruos-cha fa
üna schlantschada in ot
da casü giò
frizza sün meis peis
sfracha speravia

alas battüdas sün catram

plajast in palperi da saida

e l’ajer tschüblaja 

2022

tinnitus tropic
dist
rarità l’utschè
chi güzza seis pical da metal

our da la fruos-cha fa’l
üna schlantschada in ot
da casü giò
frizza sün meis peis scuzs
sfracha speravia

alas battüdas sün catram

plajast in palperi da saida

e l’ajer tschüblaja

Eir otras poesias da Flurina Badel s’han müdadas e’s sviluppadas, suvent in discussiun cun sia traductura. E poesias tudais-chas sun naschüdas our da las rumantschas. Fich bellas eir quellas. Cun ün agen cling. E perquai dvainta tanter oter il «s-cherp» ün «kasten» chi cumainza eir quel cun ün «k» sco oters pleds in grosser totempfahl.

grond pal da totem
la frais-chera
daspö ün’eivna
üna lingia naira
sfurmia tras la chadafö
suot il s-cherp svanischa
la colonia
our da meis cheu

grosser totempfahl
der kühlschrank
seit einer woche
krabbelt eine schwarze
linie durch die küche
unter dem kasten
verschwindet die kolonie
aus meinem kopf

Na be la poesia tinnitus tropic, eir otras sun situadas illas Tropas, cuntradas e pajais dals sömmis cun «vistas infernalas» be plasticarias (plasticarias schmaridas) o cun stagiuns e solstizis chi svaniran per dal bun (solstizi ipocrit). Otras as splajan in metropolas, ma eir in ün dachà, in stanzas, aint in chadafö o in oters lös, in ün kiosk per exaimpel.
Flurina Badel recitescha ourdadoura sia poesia prediletta, nicotin al kiosk, e sün pè, per esser plü consciainta dal cuntgnü, dals pleds e’l cling da la poesia. Schi nu’s fa puncts e’s scriva tuot pitschen as poja leger in plüs möds tscherts vers, sco l’«enjambement» seguaint: «Eu sun l’aua chi chatta müs-chel» e «müs-chel suna chi s’implischa».

nicotin al kiosc
tir
mia dosa cofeïn
am büt illa lavur
adascus palaint

meis cheu vers her
sguersch sün ta sumbriva
per verer scha teis man
tscherchess meis

eu sun l’aua chi chatta
müs-chel
suna chi s’implischa

cun ögls cregns
füma dad ot

I’s tratta d’üna poesia d’amur sco eir tras sal türkis, naschüda üna jada ch’ell’es statta al mar cun seis marus. Üna sbrinzla da la realtà vivüda.
Flurina es üna fluor fingià cun seis nom e sainta l’esser planta sco in flurmezmür: guot per guot spassischast. La potessa s’identifichescha amo plü suvent cun l’esser animalic e sia forza magica.  Nu’s legia bod mincha poesia cun oters ögls schi’s sa ch’in quasi minchüna d’ellas as zoppa ün bes-cha? Tschertünas as muossan e’s preschaintan, otras stan a la guaita e’ns siglian forsa a la grata o’s sfuan be lommin in nos immaint la not. Na be il guis e las furmias, eir üna randulina (escapista), scarafags (culana da scarafags), peschs (l’esitar dal pesch) e diversas otras bes-chas chattaina.
Qua o là inspireschan a Flurina Badel eir poesias dad oters poets. In i spüzza d’algordanzas ed in ün oter context, douvr’la il purtret dals chameils chi uondagian sül siblun, là ingio cha’l lai es svani, illa poesia vanitas da Dumenic Andry:

vanitas
nav
invana
inclinada
bütta
sia ultima
sumbriva
aint il sablun
giò’l fuond
dal lai
desertader
cruschan
uondagiond
chamels

i spüzza d’algordanzas
quista stanza ha pissers
puolvra as maglia
tras vernisch da mobiglia
dodast il rumagliar
i’ls chaschuots deserts
la düna viagia vers il nöglia
porta sün sa rain chameils
abandunats laschan pender
las gobas e boffan
cha la tulipana sül maisin
perda petals
croudan in invlidanza

Alchünas da las poesias s’han sviluppadas da dialogs. Ün cas e quai ün extrem es harikiri tactic. Il suicidi per mantgnair l’onur in Japan pretenda il maximum d’ün’orma, disch ün eu. Il tü respuonda cun ün verb sursilvan, «nu surfar», «nun exagerar», la vita es ün provisori o passagera. E relativescha la pretaisa.

Lingua

E sco fingià dit cun oters pleds: Na be ils messagis e’ls cuntgnüts dal tinnitus tropic nu’ns fan mal e sclingian suvent sco’l tschübel da l’utschè da la poesia tinnitus tropic, üna rarità cun pical da metal. Eir singuls pleds agüzs sco aguoglias o la cumbinaziun da pleds fan üna musica cun clings nouvs chi’ns restan e’s fichan in no.
La poetessa nun ha jent be custabs loms, ma eir da quels chi pon seccar cun «i»s insistents. Dulur, che harikiri tactic! Adüna darcheu fa’la adöver da pleds internaziunals e vocabulari specialisà e cumbina cun s-chazi da pleds curraint: tras sal türkis, puma concolor, leopard da poliester», autoexorcissem. Ella integrescha minchatant eir pleds da linguas estras, qua l’inglais: Il guis chi ruina ils pneus e’ls cabels dals autos es il «meglder ecoactivist ever». Eir sias creaziuns da pleds dan da chefar cun leger. Invenziuns chi s’ha l’impreschiun d’avair fingià dudi d’alchvarts, adonta chi’s tschercha invan aint il dicziunari. Il pled «plasticarias» ha’la surtut d’ün Impuls da Göri Klainguti. Ed i nu’ns dà da buonder cha’l «guis sguizcha speravia» (not argentina). I para cha no cugnuoschan quist verb tant bain lovà i’l vers cha no inclegiain però be dal context. Implü giouv’la cun pleds elevats chi fan furora be plü i’l dicziunari e tils collia cul cuntschaint, provochond nouvas chadainas da suns illa poesia: «teis dimunis / sun be bumbardins», «deine dämonen / bloss knallfrösche».
Flurina Badel es plurilingua in seis möd da viver e pensar. Sia mamma discuorra tudais-ch svizzer, seis bap frances, seis bazegner e sia nona talian, a scoula è’la ida a Guarda ed a Ftan. Cur ch’ella s’ha missa a scriver sias poesias pel tinntus tropic a Vienna, ingio ch’ella es statta studenta ospitanta a l’Institut per art litterara da l’Università per art applichada, esa stat cler per ella ch’ella fess las poesias in rumantsch. Eir scha’ls stüdis ha’la fat per tudais-ch e’l tudais-ch tilla sta a cour.

E uossa, ingio via?

Flurina Badel disch ch’ella nu scrivess plü uschè sco ch’ella ha scrit sias poesias dal tinnitus tropic. Tenor Ruth Gantert segna la poesia suldüm prüvada la via da l’avegnir poetic da la poetessa.

suldüm prüvada
saint vastezza
ils ögls inaint
muntognas uondagian
l’aual penda calm tras il god
e tanter spelma
d’üna metropola sül far di
sun paesagi sulvadi

Impreschiuns

Mara
«Eu sun adüna ün pa confusa e perquai am faja eir bain da scriver ». Quai sun ils pleds da Flurina Badel chi’m sun restats. I’s pudess dir cha sias poesias sun in ün tschert möd confusas per mai. In meis ögls esa fich fascinant che algordanzas ed istorgias chi sun zoppadas davo mincha singula poesia. Eu persunalmaing vess interpretà bleras poesias cumplettamaing oter. Perquai esa stat fich impreschiunant da dudir da Flurina Badel vi da che ch’ella ha pensà cun scriver, eir sch’ella nu’s regordaiva per part plü. I’s bada ch’ella scriva cun corp ed orma, uschè sco ch’ella as sainta in quel mumaint. Eir a tadlar a preleger ed argumantar a Ruth Gantert, la traductura, es stat interessant. Ella ha quintà che difficultats ch’ella ha gnü cun tradüer ils singuls texts. Id es stat ün bel davomezdi.

Julia
I s’ha inclet alch chi nu para evidaint, nempe perche chi nu's tradüa pled per pled dal rumantsch i’l tudais-ch. Adüna as dumonda co exprimer il meglder il cuntgnü.

Saskia
Avant quist inscunter nu savaiva chi's douvra bler temp e chi's prodüa fich bleras versiuns dad üna poesia fin chi s’ha il resultat chi's voul.

Alina
clings agüzs e loms
dvaintan melodias müravgliusas
impissamaints in transa
turm aintan la testa

explicaziuns estras
permettan libertà
in equivalenza
persunala 

Cristina

Oura culla pomma
bod ün, bod tschel
switch
il meglder es tschernü
eu substituisch 

sentimaint e müdamaint 
bler o pac 
savair plain dumondas 
decida per tai 

agen ed unic 
l’experienza individuala 
bocca ed uraglia 
fascinaziun dal tscharvè

Rebekka 

vastezza abstracta
i’l muond cun
poesias multifarias
fascineschan  

rinch d’ögliadas 
degn

egual
i’s sainta bain 

pleds ün sur l’oter 
interpretaziuns extraordinarias 
e traducziuns illimitadas 
nu fan don 

L’inscunter m’ha fatta realisar cha poesia contemporana (o poesias in general) nu ston adüna avair üna morala.

Marchet
malgrà il pais
dal bun giantar 
dabsögn n’haj’uoss
da m’adattar
eu sez in banc
vainter saduol
impli cun rost
e na cul fol 

discus vain brich
quist stil zuond classic
ma poesia contemporana
in möd fantastic

ester - tropic
discuors
viagiond
tras il passà
da flurina 
traducziuns multifaras
giovond cullas linguas
richezza creativa 

L’inscunter cun Flurina Badel e sia traductura Ruth Gantert es stat ün’excursiun litterara i’l muond da la poesia contemporana e da la traducziun multilinguala. Qua o là s’haja dabsögn da plüssas linguas per chattar il dret pled o il dret möd da dir per exprimer üna chosa.  

Jon

tinnitus tropic
scriptura accumpagnada da traductura
chattà la via sü dal muot han
preschantà e discus
ris e scleridas
vegnan
bellezzas

La visita da Flurina Badel e da Ruth Gantert es statta ün’experienza tuottafat speciala. I s’ha fuormà ün dialog da traducziuns, discussiuns, risadas ed irritaziuns. Il congual tanter nossas traducziuns e quellas da duonna Ruth ans ha demuossà exemplaricamaing quant difficila cha la lavur d’üna traductura po esser. Cun quai ans esa eir gnü rendü consciaint cha mincha pled ha üna valur chi’d es da chürar precautamaing.