Displaying items by tag: CULURS ED EMOZIUNS PLAIN

Dmuras d’aviöls disciplinats chi giodan in culurs ed emoziuns plain efficienz’energetica chatbots e gokarts

Preschantaziun da las lavurs da matura da  ses gimnasiast(a)s da l’Institut Otalpin Ftan (IOF)

(Uorschla Natalia Caprez Brülhart)

Tschinch scolaras e scolars indigens ed üna scolara d’utrò da l’IOF han preschantà lur lavurs da matura plain schlantsch giuvenil a l’Hotel Belvedere a Scuol. Üna lavur es gnüda scritta in rumantsch, duos in tudais-ch e trais in inglais. La vasta paletta tendscha da temas psicologics a temas tecnics, tuots tschernüts cun premura, mincha maturanda e maturand aviond ün’aigna colliaziun culla materia retscherchada ed elavurada dürant bod ün on.

Dmuras per aviöls - ün congual da trais sistems

Jon Zanetti ha tschernü seis tema pervi da sia fascinaziun dals aviöls. Il prüm contact cun quists insects ha el gnü cun seis bazegner. Dal 2016 han lura seis bap ed el fundà lur aigna apicultura.

El ha congualà trais sistems per tgnair aviöls. In Svizra s’haja suvent chaistas d’aviöls cullas tablas rectangularas da CH-Mass. El tillas ha congualà culs duos sistems main cuntschaints pro no: las cullas per aviöls chi han tablas raduondas («Bienenkugel») e cun ün sistem chi consista our da moduls chi pon gnir miss ün sün l’oter, l’uscheditta «Waldlichtbeute». Quai es üna sort recipiaint in fuorma d’üna tuor plü ota cun aint las tablas d’aviöls. Tant ün co tschel da quists duos sistems prouvan d’imitar las cundiziuns e la fuorma a l’intern d’ün truonch d’ün bös-ch, ingio cha’ls aviöls han vivü ons ed onnorums.

Siond chi’d es da verer da mantgnair üna tscherta temperatura ed eir d’evitar cha l’ajer dvainta massa ümid e resta constant, ha il maturand masürà e ramassà las datas dürant ün mais in quists trais sistems. In congualond si’evaluaziun cun datas da cundiziuns idealas ha’l constatà cha’l sistem da “Waldlicht” es il plü constant in reguard a l’ümidità, ma las valurs sun stattas plütost otas. Pro la temperatura s’haja pudü observar movimaints simils da tuots trais sistems.

L'apicultur da Sent ha adüna lavurà cul "CH-Mass" e uossa, davo fat sias retscherchas, ha'l adattà ed optimà eir tschels duos sistems ed ha duos dmuras implü per seis aviöls.

Tanter esser disciplinà e giodair a tuot pudair

Siond cha Evie Lin disch dad esser suvent in ün dilemma tanter autodisciplina e giodimaint, s’ha’la decisa da far üna lavur da matura per as güdar e’s sviluppar in quist connex. Ella s’ha occupada a fuond culla dumonda co chattar l’equiliber tanter quists duos extrems.

L’autodisciplina tilla güda a lavurar per ragiundscher seis böts, adonta cha be sainza sforz nu grataja quai adüna, intant cha fasas da giodimaint tilla dan spazi per as recrear. Tant ün co tschel pol pon far don. Massa blera disciplina chaschuna stress e viceversa, schi’s lascha chi stetta tuot e’s gioda, poja gnir adaquella cha tuot sta salda, chi s’es sco inert. Per chattar la balantscha ha la maturanda sviluppà ün experimaint ch’ella ha testà vi da trais scolar(a)s voluntari(a)s chi han gnü da’s dedichar o ad activitats colliadas cun disciplina, sco imprender üna lingua o a da quellas per giodair, sco ir aint il handy. I han stuvü notar lura lur sentimaints tenor üna scala. Il meglder resultat han ragiunt quel(la)s chi han chattà l’equiliber e nun han gnü sentimaints extrems sco per exaimpel temmas.

La maturanda es persvasa cha l’evaluaziun da quist experimaint tilla haja muossada co chattar la storta e la via d’immez tanter esser disciplinada e’s recrear e far pachific. Ün giavüsch probabelmaing eir dad oters giuvenils. 

Ün arch San Martin d’emoziuns

Co cha culurs pon müdar la percepziun emoziunala da fotografias d’üna vista, s’ha dumandada Rebekka Marti chi s’ha adün’interessada per psicologia ed ha jent las culurs.

Ella ha fat fotografias da trais differentas persunas chi muossan üna variaziun d’expressiuns, tanter oter esser malcuntaint, riantà, temantà. Lura ha’la redublà quellas e miss sün minchüna ün oter filter da culur. In seis duos questiunaris ha’la fat per mincha pêr da fotografias dumondas chi han da chefar culla percepziun emoziunala sco “Co crajast cha quista persuna as sainta?”, “In che situaziun pudess ella esser?” o “Che pudess ella far prosmamaing?”. Siond cha l’Institut otalpin fa part da las scoulas d’EiM sün tuot il muond, ha la maturanda pudü trametter seis questiunaris in differentas scoulas ed ha pudü evaluar las respostas da 255 questiunaris.

In pigliond suot la marella las respostas adüna per ün pêr da fotografias cun differents filters, ha’la pudü demuossar cler e net cha la culur influenzescha l’interpretaziun da las emoziuns da la persuna, suvent independentamaing da l’expressiun sülla fotografia.

Ils resultats da sia lavur fan star stut: In bod 80 % da las respostas s’ha per exaimpel cristallisada la constataziun cha la persuna para irritada e gritta cun ün filter cotschen. Per part correspuonda l’evaluaziun da las repostas a constataziuns da stüdis cuntschaints. Quai es il cas pella culur pink chi fa cha la persuna para plü calma. Eir l’uschedit «Baker-Miller Pink» es renomnà per sbassar il puls e tour la temma.

Efficienza energetica da las Ouvras Electricas d’Engiadina (OEE)

Marchet Nesa ha ün’aigna colliaziun cullas OEE, siond cha seis bazegner d’eira involvà illa construcziun da las Ouvras. Il maturand ha tut suot ögl las gallarias chi mainan l’aua dal Lai da l’Ova Spin fin a Pradella, s’dumandond quant efficazia cha la transfuormaziun d’energia es e co chi’s tilla pudess augmantar.

I para in prüma lingia evidaint cha cun schlargiar il diameter dals büschens da l’aua as possa ingrondir massivamaing l’efficienza energetica. Quai s’verifichescha eir in seis experimaints ed in cifras. Displaschaivelmaing nun es quist’idea però realisabla, causa chi’s stuvess avair bler daplü aua per mantgnair listess squitsch e quell’aua nun es avantman.

La gronda part da la perdita d’energia d’ün implant idraulic chaschuna la fricziun tanter l’aua e la surfatscha interna da las gallarias chi consistan impustüt da beton. Dimena füssa plü co be logic dad eliminar quella in ün o in tschel möd, per exaimpel cun differentas vernischs illa surfatscha interna da las gallarias. Ed effectivamaing: Ils experimaints cumprouvan ch’üna vernisch idrofoba o da silicon augmantess l’efficienza energetica. Il crötsch es però la rendita. Per substituir tuot ils büschens füssa dad interrumper la producziun d’energia a Pradella. Fingià per üna renovaziun cuorta füss la perdita finanziala immensa, tant chi nu fa sen d’implementar üna tala masüra.

E listess vala la paina da resguardar ils resultats da sia lavur da matura per ün nouv fabricat o per üna renovaziun generala, voul dir dad optimar il diameter dals büschens per la quantità d’aua avantman e dad investir ill’innovaziun da vernischs glischas e bain applichablas.

Ün chatbot d’intelligenza artificiala in vallader

Cristina Bazzell es adüna statta be fö e flomma per computers e l’intelligenza artificiala. Cur cha quella es darcheu dvantada actuala ha’la savü in che direcziun ir per sia lavur da matura. Ella ha elavurà ün chatbot (AI) abel dad incleger e da reagir in vallader. Ün chatbot es ün sistem da dialog chi’s basa sün text e permetta da «chattar» cun ün sistem tecnic.

Tenor models da linguas plü grondas ha’la concepi il chatbot in vallader. Per far quai ha’la ramassà üna schurma da datas in vallader ch’ella ha stuvü correger e standardisar cuntinuadamaing per cha l’intelligenza artificiala imprenda meglder. Cun tecnica da prompt e regulaziun fina ha’la optimà seis model.

Diversas ütilisadras ed ütilisaders dal chatbot han fat prouvas da comunichar in vallader, per part da quel(la)s da lingua materna, da lingua taliana, tudais-cha ed inglaisa. Tuot(ta)s han pudü comunichar cull'AI sainza difficultats. Cun lur feedback ha la maturanda pudü megldrar seis chatbot e davo til render public.

Dal model 3D al Gokart

Sven Pattis ha üna paschiun per automobils e tecnica. El ha adüna gnü il giavüsch dad incleger ed applichar ün program da construir cun metal.

E seis giavüsch es dvantà realtà sün quatter roudas. Avant co’s dedichar a la construcziun digitala ha’l fat üna skizza a man per avair üna tschert’idea da seis proget. Il maturand s’ha lura stuvü approfundir manüdamaing i’l program (CAD) per far las construcziuns e sviluppar ün model a trais dimensiuns. El ha disegnà tuot sül computer, nempe ün gokart redot a las funcziuns minimalas: il rom da basa (chassis) ingio chi sun francats il motor, sezs, frains ed aschigls.

La construcziun svessa es fatta cun büschens quadratics da fier. Quels sun gnüts tagliats sün masüra e buglits. Elavurar e buglir metal es stat tuot oter co simpel il prüm, ma üna bella lavur chi’s sto savair co far, per cha tuot grataja sün giavüsch. 

Al maturand ha fascinà la cumbinaziun da sia lavur da matura: las cumponentas teoreticas e las cumponentas praticas, la lavur manuala.